فرض کنید در حین عبور از یک کوچه، گربه ای ناگهان به تندی از جلوی پایتان عبور می کند و شما می ترسید. به یقین نظام قضا و قدر الهی می توانست به گونه ای برنامه ریزی شود که این گربه از جلوی پای شما رد نشود! حال این سوال پیش می آید که چرا خداوندی که قادر بر همه کار است. مانع این اتفاق نشد؟

حکمت وجود مشکلات در زندگی
قبل از پرداختن به موضوع «صبر» خوب است بدانیم حکمت پدید آمدن مشکلات در زندگی چیست، تا آسانتر بتوانیم در مقابل آن ها صبور باشیم. 

1- رسیدن به رشد و تعالی، خداوند جنبه های منفی را در کنار هزاران جنبه مثبت زندگی ما قرار می دهد تا ما را به رشد برساند و آخرتمان را آباد کند.

چنان که هر چه انسان در مقابل رفتارهای ناپسند و بدخلقی دیگران صبر کند، به همان میزان بر مقام معنوی او افزوده می شود.

انبیاء و اولیای الهی نیز از این قاعده مستثنی نبودند؛  پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) از سوی ابولهب و همسرش- که عمو و زن عمو و همسایه دیوار به دیوار ایشان بودند بسیار آزار می دیدند؛  اما تحمل این آزارها و مشکلات بر سعه‌ی صدر ایشان می افزود.

همچنین بیشترین تعالی شخصیت حضرت زینب (سلام الله علیها) مربوط به واقعه عاشورا و حوادث پس از آن بود؛ و همین گونه آسیه همسر فرعون بر اثر صبری که با ظلم همسرش داشت، در مرتبه ی زنان بر گزیده ی عالم قرار گرفت.

در روایات‌ آمده‌ است‌: سه‌ گروه‌ از زنانند که‌ خداوند عذاب‌ قبر را از آنان‌ برطرف‌ کرده‌ و با فاطمه‌زهرا(سلام الله علیها‌) در قیامت‌ محشور خواهند شد؛ یکی‌ از آن‌ سه‌ گروه‌ زنانی‌ هستند که‌بر بداخلاقی‌ همسرشان‌ صبر می‌کنند.( وسائل‌ الشیعه‌ ج‌ 21، ص‌ 285)

در جایی دیگر، رسول گرامی اسلام صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم می فرمایند:هـر زنى که در بـرابر بـد اخلاقى شـوهـرش صبر و شكیبایى ورزد ، خداوند همانند (ثواب) آسیه (همسر فرعون) به او عطا كند( .بحار الأنوار : 103 / 247 / 30) و هر مردی که بر بداخلاقی همسرش برای خدا صبر و شکیبایی کند خداوند بزرگ برای هر بار صبر او، پاداشی همانند و همسنگ پاداش صبر ایوب در برابر بلای او به وی خواهد داد.

گاه مشکلات و نابسامانی های زندگی برای صاف کردن و صیقل دادن روح ماست و گاهی نیز برای آمرزش گناهانمان. همه ی ما به تجربه دریافته ایم که هنگام مواجهه با ناملایمات، صاف می شویم و جلا پیدا می کنیم و در مقابل، هنگام خوشی و استغناء دچار غفلت می شویم. در این باره قرآن می فرماید: «به یقین انسان طغیان می کند، هنگامی که خود را بی نیاز ببیند»؛ یعنی اگر انسان کم ظرفیت به رفاه برسد، سرکشی اش آغاز می شود.

درست است که گاهی اشخاص، با اختیار خود بر ما خسارت وارد می کنند- البته حساب و کتاب بدی های هر کس با خدا است- اما در عوض ما بیدار می شویم، آمادگی بیشتری برای یاد و ذکر خدا پیدا می کنیم و خالصانه تر با او راز و نیاز می کنیم. از جمله چیزهایی که صبر را در وجود ما قوی می کند، توجه به  همین نکات و مشکلات در زندگی است.

بنابراین می بینیم که صبر در ناملایمات و سختی ها، بستر رشد، تعالی و آمرزش گناهان است. با چنین بینشی هیچ گاه هیچ سختی و ناملایمتی، هر قدر هم که شدید باشد، ما را از پا در نمی آورد. اساساً راه سازندگی و صیقل خوردن روح همین سختی هاست. برای همین گفته اند: (البلاء الولاء)؛ یعنی بلا برای دوستان است.

در کار خیر اگر مصیبت دیدیم، بدانیم که می خواهند به ما یک پاداش فوق العاده بدهند. البته باید مراقب باشیم که با نارضایتی ها و اعتراض کردن هایمان، این مسئله را خراب نکنیم.

2- مشمول نظام «عوض الهی» شدن، نظام عوض الهی به این معناست که خداوند بر خود واجب کرده است که در قیامت یا در دنیا عوض هر کمبود و رخداد ناخوشایندی را که بر بنده اش حادث می شود، به او بدهد.

 وجوب این امر به معنای استحقاق ما نیست؛ بلکه به معنای تفضّل و کرم اوست که هر یک از ما را شامل می شود. بر این اساس در روز قیامت، به میزانی که از عوض الهی بهره مند می شویم. از ثواب هایمان بهره مند نمی شویم. به تعبیر دیگر، بهره ای که از ثواب ها نصیبمان می شود، در مقایسه با آنچه که از عوض الهی بهره مند می شویم، مانند قطره ای است در مقابل دریا.

از یک مثال بسیار ساده و کوچک آغاز می کنیم: فرض کنید در حین عبور از یک کوچه، گربه ای ناگهان به تندی از جلوی پایتان عبور می کند و شما می ترسید. به یقین نظام قضا و قدر الهی می توانست به گونه ای برنامه ریزی شود که این گربه از جلوی پای شما رد نشود! حال این سوال پیش می آید که چرا خداوندی که قادر بر همه کار است. مانع این اتفاق نشد؟ چرا حوادث طوری ترتیب داده نشد که عبور گربه بعد از عبور شما از کوچه صورت بگیرد؟ براساس نظر شیعه، خداوند جبران و عوض این پیشامد را بر اساس کرم و تفضلی که بر بندگان دارد، بر خود واجب کرده است و در مقابل این واقعه ی ناخوشایند، آن قدر به شما پاداش می دهد که نه تنها جبران ترس شما بشود؛ بلکه از چنین پیشامدی راضی و خرسند نیز باشید.

در روز قیامت در مقابل رخدادهای ناگوار، آن چنان عوضی به شما می دهند. که نه تنها از خساراتی که دیده اید ناراحت نخواهید بود، بلکه آرزو خواهید کرد. که ای کاش خسارات بیشتری دیده بودید. در نظر بگیرید که اگر شخصی در حین رانندگی خراشی بر خودروی شما می انداخت و بلافاصله به ازای این خراش کوچک مبلغ بسیار زیادی پرداخت می کرد، آیا باز هم از این حادثه ی کوچک ناراحت می شدید؟ نه تنها ناراحت نمی شدید بلکه آرزو می کردید که ای کاش وی خودرویتان را از بین برد تا در عوض سند خانه اش را به شما بدهد!

در کار خیر اگر مصیبت و مشکلات دیدیم، بدانیم که می خواهند به ما یک پاداش فوق العاده بدهند. البته باید مراقب باشیم که با نارضایتی ها و اعتراض کردن هایمان، این مسئله را خراب نکنیم. ما بسیاری از اوقات با به کار بردن عباراتی نظیر: «بیا کار خوب کن!» «آمدیم ثواب کنیم کباب شدیم!» کار خیر خود را کم اجر و گاهی بی اجر می کنیم. همچنین در روایات داریم وقتی که شما دعا می کنید و استجابت نمی شود؛ به ازای آن چیزی به شما می دهند که آرزو می کنید که ای کاش هیچ یک از دعاهایتان در دنیا مستجاب نشده بود.

اگر همسرمان دل به زندگی نمی دهد. اگر بی نظم است یا خلق بدی دارد، ملالی نیست گذشتگان گفته اند: «چیزی که عوض دارد گله ندارد»؛ شما عوض این کارتان را می گیرید. این مثل باید همواره در مواجهه با سختی ها و ناملایمات، ترجیح بند کلاممان باشد تا از شدائد زندگی آزرده نشویم.

البته، اینها به معنای این نیست که دست روی دست بگذاریم و در رفع نواقص و معایب یکدیگر نکوشیم. ما زندگی تشکیل داده ایم که یکدیگر را تکمیل کنیم. اما اگر به هر دلیلی این امر آن چنان که دلخواه ما بود میسّر نشد، شایسته نیست که به حسرت نداشته هایمان اندوه بخوریم! اعتقاد به نظام عوض الهی، صبر را در نهاد ما پایدار می کند.

در روایتی رسول گرامی اسلام صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم به بانویی که خدمت حضرت شرفیاب شده بود فرمودند:ای حولاء زنی نیست که سخنی از شوهرش بشنود و بر آن صبر کند ،مگر اینکه خداوند به قدر هر کلمه ای که شنیده و بر آن صبر نموده است ، برای او مزد روزه گیر و مجاهدت در راه خدا را بنویسد.